Tạo môi trường sinh thái cho giáo dục?

Hội thảo góp ý Dự thảo luật Giáo dục (sửa đổi), nhằm phát huy các kết quả đạt được và khắc phục những hạn chế, bất cập của Luật Giáo dục hiện hành; thể chế hóa quan điểm đổi mới, căn bản, toàn diện GD&DT của Đảng và Nhà nước.

Tôi đã có dịp được tiếp xúc với PGS, TS Bùi Thiện Dụ,  một trong những đại biểu được Chủ tịch Hội đồng Trung ương Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật VN mời tham dự Hội thảo: “Góp ý  dự thảo Luật Giáo sửa đổi”. Ông không ngần ngại khi đưa ra những điểm cá nhân và đưa ra những ý kiến đóng góp cho bản dự thảo.

Theo ông, nhìn chung, những dự thảo đã thể hiện tính bao quát toàn diện hơn các lĩnh vực thuộc hoạt động giáo dục và cách trình bầy hệ thống hơn, cách giải thích và nêu các điều khoản khoa học, gogic hơn.

Không liệt kê thừa

PGS cho rằng, khi nói về giáo dục phổ cập bắt buộc thì trách nhiệm nhà nước “phải đảm bảo các điều kiện để mọi cá nhân phải học tập nhằm đạt được một trình độ học vấn theo qui định của pháp luật”. Tôi đề nghị ghi thêm câu “miễn phí”. Trong thực tế đây có khi lại là điều kiện tiên quyết đối với một số không nhỏ học sinh, hơn nữa có như vậy thì trách nhiệm hai bên: Người dân và nhà nước mới bình đẳng: Dân thì phải học qua giáo dục phổ cập bắt buộc, nhà nước thì phải đảm bảo về mọi mặt thì mới “bắt buộc” được người dân thực hiện điều đó. Vấn đề miễn phí khi đề cập đến trách nhiệm của nhà nước về phổ cập giáo dục bắt buộc. Nó sẽ buộc nhà nước phải cân nhắc tính toán đầy đủ khi đưa ra cấp độ giáo dục phổ cập bắt buộc, tránh tình trạng nêu  mức độ không sát thực tế, không khả thi ngay từ khi ban hành quyết định.

Trong dự thảo lần này, ban soạn thảo khẳng định: thứ nhất, là cần kỳ thi Tốt nghiệp Trung học phổ thông, thứ hai, là sẽ cấp bằng tốt nghiệp. Tấm bằng đó vừa có ý nghĩa tinh thần đối với học sinh coi như đánh dấu kết thúc một giai đoạn học trò để bước vào đời, vừa có giá trị để dùng trong cuộc sống, trong đó có cả việc đăng ký thi hoặc tuyển vào các trường cao đẳng, đại học, dạy nghề… Rất đáng hoan nghênh sự khẳng định hợp lý này.

“Tôi nhớ, trong luật giáo dục đại học những mục này mang tính chất liệt kê hàng chục quyền được làm, và cũng hàng chục điều không được làm. Như nhận xét ở trên, càng liệt kê càng thừa và càng thiếu”

Để minh họa sự thừa và thiếu này, ông đã lấy ví dụ như không được “xúc phạm danh dự, nhân phẩm, xâm phạm thân thể của người học”, thiếu ở chỗ là phải của mọi người chứ không riêng chỉ “của người học” Thừa ở chỗ là điều này đã được nêu cụ thể hơn chi tiết hơn ở luật “Dân sự”. Do đó, nên chỉ nêu vấn đề gì đặc thù của giáo dục như: xử lý điểm, ép học thêm để thu tiền, còn các vấn đề còn lại thì tuân theo các luật khác liên quan.

Nếu như muốn liệt kê thì nhiều, việc tịch thu điện thoại di động của học sinh, việc nhận xét về giáo viên của học sinh, việc đăng tải hình ảnh không hay về các giáo viên, về nhà trường lên mạng… Đây là những vấn đề còn thiếu cần được liệt kê. Bởi nếu, phản ánh đúng, cần được nhìn nhận…

Cả xã hội phải cùng uốn nắn …

Buổi  hội thảo đúng trong thời điểm mà ngành giáo dục bị hứng nhiều những sự phê phán gay gắt của xã hội, như: gian lận hệ thống trong kỳ thi tốt nghiệp Trung học phổ thông và tuyển vào đại học vừa qua ở hàng loạt tỉnh, chuyện ở nhiều nơi học sinh có hành vi vi phạm pháp luật với thầy cô giáo có khi ngay ở lớp học; Học sinh đánh hội đồng bạn học gây hậu quả nặng nề. Gần đây nhất là chuyện ở Quảng trị, Hà Nội, Long An… học sinh đánh bạn theo lệnh của cô giáo.

PGS. Bùi Thiện Dụ cho rằng, Có quá nhiều bài viết, ý kiến phê phán. Những ý kiến ấy đều không sai, như, cô giáo vi phạm luật pháp, cô giáo kém hiểu biết, thậm chí thiếu nhân tính, cô giáo mắc khuyết điểm thành tích v.v…

Tôi không có ý kiến về những bức xúc ấy, nhưng xin góp ý nhỏ: Nên xem xét nguyên nhân một cách cơ bản, toàn diện tại sao lại có những chuyện đáng xấu hổ như việc: Hiệu trưởng xô sát với giáo viên ngay tại trường; Việc cô giáo cắt tóc em học sinh trước mặt các bạn hay đáng sợ nhất là có đến 231 cái tát vào mặt một học sinh…  

Như vậy, Những người trong cuộc đều là nạn nhân của cái xu hướng chỉ muốn mọi việc đi vào quỹ đạo, muốn con ngoan ngoãn, muốn tạo môi trường giáo dục tốt, muốn lớp không mất thi đua,…Vậy bản năng nhân văn, bản năng suy nghĩ phản biện, bản năng tự quyết định khi thấy phi lý của các em ở đâu? Nó đã không được nuôi dưỡng, không được phát triển, phải chăng nó đã bị thui chột  dần đi ở nhiều em. Có ý kiến còn e ngại rằng xu thế muốn đào tạo sản phẩm ngoan ngoãn không riêng của ngành giáo dục mà còn của một phần không nhỏ trong xã hội, nếu vậy thì phải cả xã hội cùng chịu trách nhiệm uốn nắn.

Nói thì dễ, phê phán cũng không khó, nhưng trong thực tế, để sửa thì khó hơn nhiều. Bản thân tôi cũng từng dạy học hơn 50 năm, nên tôi cảm nhận sâu sắc điều này.

Giáo dục trước hết là để tạo ra những con người nhân văn, là chủ thể của cuộc sống riêng và cuộc sống xã hội, là một người Việt Nam, yêu đất nước Việt Nam và cũng ý thức đầy đủ về một công dân toàn cầu.

Nhưng kết quả quá khiêm tốn!

Đọc Mục tiêu giáo dục của Luật, rất khó tìm ra điều gì sai, nên bỏ, nhưng đọc xong hàng loạt liệt kê đó vẫn thấy chung chung, kể cho đủ các mặt,  không toát được ý chính là phải đào tạo những con người (chủ thể) nhân văn, phát triển toàn diện. Nếu như vậy để lưu ý hội thảo và đặc biệt là Ban soạn thảo chú ý tới Mục tiêu giáo dục ở trong luật này cũng như các luật liên quan.

Cũng có thể nếu mục tiêu được nêu trúng hơn hơn, rõ nét hơn thì nó sẽ ảnh hưởng tới hàng loạt các điều khoản khác nữa. Và sẽ hoàn thành được nhiệm vụ đổi mới toàn diện và căn bản nền giáo dục nước nhà như NQ 29 của Bộ chính trị đã nêu ra.

PGS, TS Bùi Thiện Dcũng chia sẻ một phát biểu của bà Mattha Nussbaum, triết gia giáo dục Mỹ đương đại: “ Do khao khát thành công kinh tế, nhiều nước và hệ thống giáo dục các nước này đang tỏ ra cực kỳ khinh suất khi không còn cung cấp cho người học những kỹ năng cần thiết cho sự tồn tại và phát triển của một xã hội dân chủ. Nếu xu hướng này cứ tiếp diễn thì rồi đây nhiều nước trên thế giới sẽ chỉ cho ra lò những thế hệ người máy, hữu dụng ngoan ngoãn giỏi chấp hành kỹ thuật hơn là những công dân hoàn chỉnh có khả năng tự tư duy, biết đặt lại các vấn đề, hiểu được nỗi đau và hành động của người khác”.

Nên chăng, cũng đến lúc cùng với tạo môi trường sinh thái cho khởi nghiệp, nên tạo môi trường sinh thái cho giáo dục?

                        Linh Tuệ (ghi)