NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VĂN HÓA PHÁP LUẬT CHO HỌC VIÊN Ở HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ HIỆN NAY

Tóm tắt: Xây dựng môi trường văn hóa pháp luật có vai trò quan trọng trong giáo dục, rèn luyện phẩm chất chính trị, đạo đức và ý thức thượng tôn pháp luật cho học viên tại các học viện chính trị. Tuy nhiên, hiện nay môi trường này vẫn còn thiếu tính hệ thống, chiều sâu và chưa thực sự phát huy hiệu quả trong đào tạo cán bộ. Bài viết nhằm làm rõ vai trò của môi trường văn hóa pháp luật trong học viện, đánh giá thực trạng, chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng xây dựng môi trường văn hóa pháp luật cho học viên. Kết quả cho thấy nhận thức và hành vi pháp luật của học viên còn bị chi phối bởi phương pháp giáo dục chưa phù hợp, thiếu các hoạt động tương tác, thực tiễn. Bài viết đề xuất các giải pháp như: đổi mới phương pháp giáo dục pháp luật; lồng ghép thực hành xử lý tình huống; tăng cường vai trò của tổ chức Đảng, đoàn thể trong xây dựng môi trường văn hóa pháp luật lành mạnh, hiệu quả.

Từ khóa: Môi trường văn hóa pháp luật; Học viện chính trị; Giáo dục pháp luật; Nâng cao chất lượng.

1.   Mở đầu

Trong tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, việc nâng cao nhận thức và hành vi pháp luật cho đội ngũ cán bộ, công chức là nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược. Đặc biệt, tại các học viện chính trị - nơi đào tạo đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý cho hệ thống chính trị - việc xây dựng môi trường văn hóa pháp luật là yêu cầu cấp thiết, góp phần hình thành nhân cách chính trị, phẩm chất đạo đức và tinh thần thượng tôn pháp luật cho học viên.

Trong nước, nhiều công trình đã đề cập đến vai trò của giáo dục pháp luật, ý thức pháp luật trong nhà trường và trong môi trường học tập của sinh viên. Tuy nhiên, các nghiên cứu chuyên sâu về xây dựng môi trường văn hóa pháp luật ở các cơ sở đào tạo cán bộ chính trị, đặc biệt là trong bối cảnh mới, còn chưa nhiều, chủ yếu dừng ở mức nhận diện và gợi mở định hướng. Ở nước ngoài, các mô hình phát triển môi trường học đường dựa trên nền tảng pháp quyền được quan tâm, song còn ít được vận dụng phù hợp với điều kiện đào tạo cán bộ tại Việt Nam.

Xuất phát từ thực tiễn đó, bài viết tập trung làm rõ: (1) vai trò và nội dung của môi trường văn hóa pháp luật trong học viện chính trị; (2) thực trạng và những vấn đề đặt ra trong quá trình xây dựng môi trường này hiện nay; (3) đề xuất các giải pháp có tính khả thi nhằm nâng cao chất lượng xây dựng môi trường văn hóa pháp luật cho học viên tại các học viện chính trị trong điều kiện hiện nay.

2.   Nội dung chính

2.1.      Phương pháp nghiên cứu

Bài viết sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu khoa học xã hội phù hợp với đặc điểm của đề tài, bao gồm:

-  Phương pháp phân tích - tổng hợp: được sử dụng để hệ thống hóa các quan điểm lý luận liên quan đến môi trường văn hóa pháp luật và các nội dung giáo dục pháp luật trong hệ thống đào tạo cán bộ chính trị.

-  Phương pháp điều tra tài liệu: khai thác các văn kiện của Đảng, pháp luật của Nhà nước, chương trình giáo dục đào tạo và các báo cáo tổng kết, đánh giá thực trạng xây dựng môi trường văn hóa pháp luật tại một số học viện chính trị.

-  Phương pháp so sánh: nhằm đối chiếu thực tiễn xây dựng môi trường văn hóa pháp luật ở các học viện chính trị với một số mô hình tương đồng trong và ngoài nước, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm phù hợp với bối cảnh Việt Nam.

-  Phương pháp logic - lịch sử: được vận dụng để lý giải mối quan hệ giữa yêu cầu nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ trong giai đoạn hiện nay với việc xây dựng môi trường văn hóa pháp luật trong các học viện.

-  Thông qua việc kết hợp các phương pháp nêu trên, bài viết hướng tới việc đánh giá khách quan, toàn diện thực trạng, đồng thời đề xuất các giải pháp có tính khả thi và phù hợp với đặc thù đào tạo chính trị - hành chính.

2.2.       Kết quả và thảo luận

2.2.1. Khái niệm và cấu trúc môi trường văn hóa pháp luật

Trong hệ thống giáo dục chính trị - hành chính, môi trường văn hóa pháp luật đóng vai trò đặc biệt trong việc hình thành ý thức chính trị, đạo đức công vụ và hành vi pháp lý chuẩn mực cho đội ngũ cán bộ tương lai. Để xây dựng được môi trường đó một cách bài bản và có hiệu quả, cần xác định rõ nội hài khái niệm và cấu trúc của môi trường văn hóa pháp luật.

Môi trường văn hóa pháp luật trong cơ sở giáo dục được hiểu là tổng hòa các yếu tố giá trị, chuẩn mực, hành vi và thiết chế có liên quan đến việc tôn trọng, thực thi và lan tỏa pháp luật trong không gian học đường. Môi trường này không chỉ giới hạn trong hoạt động giảng dạy các môn học pháp lý, mà còn được thể hiện qua cách tổ chức đời sống học tập, giao tiếp, quản lý và văn hóa hành xử trong toàn bộ nhà trường.

Theo quan điểm của Ziegler và López (2017), môi trường văn hóa pháp lý trong nhà trường là “một không gian mà các nguyên tắc pháp quyền, tư duy phê phán và trách nhiệm công dân được thể hiện một cách nhất quán qua cả chương trình giảng dạy và hành vi tổ chức” (Ziegler & López, 2017, tr. 412). Quan niệm này nhấn mạnh rằng giáo dục pháp luật không thể tách rời khỏi môi trường văn hóa chung của nhà trường.

Một tiếp cận khác từ Pruitt (2010) cho rằng: “Môi trường pháp lý học đường hiệu quả là nơi học sinh được sống trong không gian mà luật pháp không chỉ được giảng dạy, mà còn được áp dụng một cách công bằng, minh bạch và có thể quan sát được” (Pruitt, 2010, tr. 386). Điều này đặc biệt quan trọng trong việc hình thành năng lực hành vi pháp lý cho học viên trong bối cảnh họ là đối tượng chuẩn bị đảm nhận vai trò trong bộ máy công quyền.

Còn theo khái niệm “legal culture” trong nhà trường còn được tiếp cận theo hướng tương tác, khi Cotterrell (2006) nhận định rằng “văn hóa pháp luật là sự giao thoa giữa luật pháp chính thức và cách mà các nhóm xã hội diễn giải, thực hành nó trong bối cảnh riêng” (Cotterrell, 2006, tr. 17). Do đó, trong môi trường học viện chính trị - nơi đào tạo cán bộ yêu cầu đặt ra là phải kiến tạo được không gian nơi pháp luật không chỉ được giảng dạy, mà còn được sống cùng, trải nghiệm và nội tâm hóa.

Về lý luận, văn hóa pháp luật là một khái niệm liên ngành, thể hiện sự giao thoa giữa lĩnh vực văn hóa và pháp luật, văn hóa pháp luật là “toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần mang tính pháp lý do Nhà nước và nhân dân tạo ra, thể hiện trong ý thức pháp luật và hành vi pháp lý của con người” (Lê Minh Tâm, 2001). Ở khía cạnh tác, văn hóa pháp luật được hiểu à “hệ thống các yếu tố, giá trị vật chất và tinh thần... thể hiện trong ý thức, tư tưởng và hành vi của con người trong đời sống pháp luật” (Tạp chí Công Thương, số 23, tr. 45-60). Các khái niệm này nhấn mạnh vai trò quyết định của môi trường trong việc hình thành và vận hành hệ giá trị pháp lý trong xã hội.

Từ các góc tiếp cận trên, trong phạm vi học viện chính trị, môi trường văn hóa pháp luật được hiểu là tổng thể các điều kiện vật chất, tinh thần, thiết chế và quan hệ xã hội - bao gồm chương trình đào tạo, quy chế nội bộ, không gian học thuật, hoạt động sinh hoạt chính trị - xã hội, cùng với vai trò gương mẫu của đội ngũ cán bộ, giảng viên - tác động trực tiếp đến việc hình thành, củng cố nhận thức, thái độ và hành vi pháp luật của học viên.

Chất lượng môi trường văn hóa pháp luật chính là mức độ mà môi trường đó đạt được mục tiêu giáo dục pháp luật, được đánh giá qua khả năng nuôi dưỡng ý thức tôn trọng pháp luật, hình thành hành vi pháp lý đúng đắn và xây dựng thái độ tích cực đối với các giá trị pháp quyền trong học viên.

Về cấu trúc, môi trường văn hóa pháp luật trong học viện chính trị bao gồm bốn thành phần cơ bản:

Một là, thiết chế pháp lý: Là hệ thống các văn bản quy định, nội quy, quy chế đào tạo, xử lý vi phạm được ban hành và thực thi một cách nhất quán, đảm bảo tính nghiêm minh và công khai

Hai là, không gian giáo dục pháp luật: Bao gồm các bài giảng chính khóa về pháp luật, nội dung pháp lý trong chương trình đào tạo, các hoạt động ngoại khóa như tọa đàm, diễn đàn, mô phỏng tình huống pháp lý và các hình thức học tập tương tác.

Ba là, chủ thể giáo dục và truyền dẫn văn hóa: Gồm giảng viên, cán bộ quản lý, các tổ chức Đảng - đoàn thể, tập thể lớp và chính học viên. Các chủ thể này cùng phối hợp tạo dựng không khí học tập nghiêm túc, dân chủ và có kỷ cương.

Bốn là, giá trị chuẩn mực: Là các nguyên tắc đạo đức - pháp lý như tính tuân thủ pháp luật, trách nhiệm công vụ, dân chủ học đường, minh bạch và tính tự chịu trách nhiệm, được thể hiện thông qua hành vi, mối quan hệ và văn hóa tổ chức trong học viện.

Việc nhận diện đầy đủ khái niệm và cấu trúc của môi trường văn hóa pháp luật là cơ sở quan trọng để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng xây dựng môi trường này trong các cơ sở đào tạo cán bộ hiện nay.

2.2.2. Nhận thức về vai trò của môi trường văn hóa pháp luật

Môi trường văn hóa pháp luật trong học viện chính trị không chỉ là nơi truyền thụ kiến thức pháp lý mà còn là không gian hình thành tư duy pháp quyền, rèn luyện thái độ hành xử đúng mực và thúc đẩy lối sống tuân thủ pháp luật trong quá trình đào tạo cán bộ. Đây là nền tảng quan trọng góp phần xây dựng một đội ngũ học viên - những người cán bộ trong tương lai - có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng và hành vi ứng xử chuẩn mực theo quy định của pháp luật và nguyên tắc đạo lý. Môi trường văn hóa pháp luật có chức năng định hướng, điều chỉnh hành vi và khơi dậy tinh thần tự giác trong việc thực thi pháp luật. Khi được phát huy hiệu quả trong không gian giáo dục, nó trở thành chất xúc tác mạnh mẽ, giúp học viên không chỉ tiếp cận tri thức pháp lý một cách khô cứng mà còn chủ động vận dụng vào thực tiễn công tác, trong mối liên hệ với các chuẩn mực đạo đức công vụ và giá trị văn hóa tổ chức.

Tuy nhiên, nhận thức về vai trò của môi trường văn hóa pháp luật hiện nay vẫn còn biểu hiện thiếu đầy đủ và chưa đồng đều giữa các cấp quản lý, giảng viên và người học. Ở nhiều học viện, khái niệm này thường bị giản lược thành các tiết học pháp luật chính khóa, hoặc các hoạt động tuyên truyền ngắn hạn, thiếu chiều sâu và ít tính thực tiễn. Điều đó dẫn đến việc chưa khai thác hết giá trị giáo dục mềm của môi trường, vốn được cấu thành từ chính các yếu tố văn hóa như: cách thức tổ chức không gian học đường, phong cách giao tiếp ứng xử, tinh thần dân chủ, sự công tâm trong thi đua - khen thưởng, hay vai trò nêu gương của giảng viên, cán bộ.

Đặc biệt, một số khảo sát sơ bộ tại các cơ sở đào tạo cán bộ cho thấy học viên thường tiếp cận pháp luật với tâm thế bị động, thiếu hào hứng, chủ yếu để “hoàn thành chương trình”, chứ chưa xem đó là nội dung gắn liền với năng lực công vụ và trách nhiệm chính trị của người cán bộ trong tương lai. Nguyên nhân sâu xa có thể bắt nguồn từ việc môi trường văn hóa pháp luật chưa được nhìn nhận như một cấu phần động của quá trình giáo dục toàn diện, mà chỉ tồn tại như một nội dung bổ trợ hành chính.

Trong bối cảnh yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đang được đẩy mạnh, việc thay đổi tư duy tiếp cận, nâng cao nhận thức về môi trường văn hóa pháp luật không chỉ cần thiết mà còn mang tính cấp bách. Chỉ khi môi trường này được nhìn nhận đúng đắn và đầu tư thích đáng, mới có thể tạo ra hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ trong giáo dục pháp lý, góp phần hình thành lớp cán bộ vừa “hồng” vừa “chuyên”, thấm nhuần lý tưởng và hành xử đúng pháp luật trong mọi tình huống thực tiễn.

2.2.3. Thực trạng môi trường văn hóa pháp luật tại học viện chính trị

Môi trường văn hóa pháp luật tại các học viện chính trị hiện nay giữ vai trò then chốt trong việc hình thành bản lĩnh chính trị, phẩm chất công vụ và đạo đức pháp lý cho đội ngũ cán bộ tương lai. Tuy nhiên, thực tiễn tổ chức và vận hành môi trường này còn bộc lộ nhiều hạn chế, chưa thực sự đáp ứng yêu cầu đổi mới toàn diện công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ trong bối cảnh hiện nay.

Thứ nhất, nội dung giáo dục pháp luật tại nhiều học viện vẫn còn nặng về truyền thụ lý thuyết, chưa gắn kết với đặc thù công việc của cán bộ, công chức. Theo Báo cáo số 12/BC-BTP ngày 23/3/2023 của Bộ Tư pháp, “trên 60% chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp hiện nay chưa có nội dung tình huống thực tiễn, mô phỏng hành chính hoặc mô hình giả định” (Bộ Tư pháp, 2023), điều đó cho thấy khoảng trống đáng kể về năng lực vận dụng pháp luật. Báo cáo của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh năm 2022 cũng nhận định: “Chương trình giảng dạy pháp luật trong đào tạo cán bộ hiện nay chưa thật sự lấy người học làm trung tâm, chưa phát triển được năng lực tư duy pháp lý và khả năng hành động thực tiễn” (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2022, tr. 37).

Thứ hai, môi trường học đường trong nhiều học viện vẫn còn thiếu tính dân chủ và không gian phản biện - những yếu tố cốt lõi để hình thành văn hóa pháp luật lành mạnh. Nội quy, quy chế được ban hành theo hướng áp đặt từ trên xuống, ít có sự tham vấn hoặc đối thoại hai chiều giữa nhà trường và học viên. Tình trạng tuân thủ pháp luật vì hình thức, thiếu tự giác vẫn diễn ra phổ biến. Văn hóa pháp luật trong nhà trường không thể định hình nếu người học không được tạo cơ hội tham gia phản biện, thể hiện chính kiến”

Thứ ba, vai trò của các tổ chức Đảng, đoàn thể và giảng viên trong việc lan tỏa văn hóa pháp luật chưa được phát huy tương xứng. Ở nhiều đơn vị, tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội sinh viên hoạt động nặng tính hành chính, thiếu sáng kiến xây dựng các không gian trải nghiệm pháp lý cho người học. Đáng chú ý, việc nêu gương của giảng viên - một nhân tố có tác động sâu sắc đến thái độ pháp luật của học viên - còn thiếu tính nhất quán. Một số biểu hiện lệch chuẩn trong hành vi ứng xử làm gia tăng khoảng cách giữa nội dung bài giảng với thực tiễn hành xử, ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình hình thành ý thức pháp luật.

Thứ tư, môi trường văn hóa pháp luật trong học viện chưa có công cụ đánh giá khoa học và khách quan. Việc đo lường chất lượng môi trường này hiện nay chủ yếu dựa vào cảm nhận chủ quan, thiếu các chỉ số cụ thể về nhận thức pháp lý, hành vi tuân thủ hay mức độ tham gia pháp lý của người học. Kết luận số 80-KL/TW ngày 20/6/2020 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW cũng đã yêu cầu “xây dựng bộ tiêu chí, tiêu chuẩn để đánh giá hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật; lấy đó làm căn cứ đổi mới nội dung, phương pháp giáo dục pháp luật trong các cơ sở đào tạo cán bộ” (Ban Bí thư, 2020), tuy nhiên, việc hiện thực hóa yêu cầu này trong các học viện chính trị còn chậm.

Tóm lại, mặc dù môi trường văn hóa pháp luật tại các học viện chính trị đã có những chuyển biến tích cực, song vẫn còn tồn tại nhiều bất cập: nội dung giáo dục pháp luật thiếu thực hành; không gian học tập còn thiên về mệnh lệnh hành chính; vai trò của tổ chức Đảng, đoàn thể và giảng viên chưa rõ nét; và đặc biệt, thiếu công cụ đánh giá chuyên sâu. Việc nhận diện đầy đủ các vấn đề này là điều kiện cần thiết để đổi mới căn bản nội dung, phương pháp giáo dục pháp luật và nâng cao hiệu quả đào tạo cán bộ trong thời kỳ xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.

2.2.4. Nguyên nhân của những hạn chế

Những hạn chế trong xây dựng môi trường văn hóa pháp luật tại các học viện chính trị bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân đan xen cả chủ quan và khách quan. Có thể chỉ ra một số nguyên nhân cơ bản sau:

Thứ nhất, tầm nhìn chưa đầy đủ về vai trò của văn hóa pháp luật trong giáo dục cán bộ

Trong nhiều trường hợp, văn hóa pháp luật vẫn được nhìn nhận như một nội dung phụ trợ, thiên về phổ biến quy định hành chính hơn là một cấu phần chiến lược trong đào tạo cán bộ lãnh đạo, quản lý. Chính sự xem nhẹ này dẫn đến thiếu đầu tư đúng mức cả về nội dung chương trình, đội ngũ giảng dạy và thiết chế hỗ trợ môi trường pháp luật học đường. Trong khi đó, Kết luận số 80-KL/TW của Bộ Chính trị (2020) đã khẳng định: “Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật là nhiệm vụ chính trị thường xuyên, quan trọng, cần được thực hiện nghiêm túc, đồng bộ, có chiều sâu” (Ban Bí thư, 2020).

Thứ hai, phương pháp giáo dục pháp luật còn thụ động, thiếu tính trải nghiệm thực tiễn

Phổ biến hiện nay vẫn là cách dạy theo kiểu truyền đạt - ghi nhớ các điều khoản pháp luật, chưa chú trọng rèn luyện kỹ năng tư duy pháp lý, phản biện hoặc mô phỏng xử lý tình huống. Điều này khiến người học khó tiếp cận pháp luật như một hệ quy chiếu hành xử sống động, dễ rơi vào tình trạng học thuộc nhưng không hiểu, tuân thủ hình thức mà thiếu nội lực. Trong báo cáo của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (2022), cũng nêu rõ: “Nhiều chương trình đào tạo chưa thiết kế các hoạt động thực hành pháp lý hoặc tạo môi trường để người học tương tác pháp luật trong các tình huống gần với thực tế công vụ” (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2022)

Thứ ba, thiếu cơ chế đánh giá cụ thể và khoa học đối với môi trường văn hóa pháp luật

 Đến nay, phần lớn các cơ sở đào tạo cán bộ chưa xây dựng được bộ tiêu chí đánh giá định lượng các khía cạnh như nhận thức pháp lý, mức độ tham gia pháp luật của học viên hay hiệu quả tuyên truyền pháp luật nội bộ. Việc đánh giá chất lượng môi trường văn hóa pháp luật vì thế thường mang tính cảm tính, dựa vào kinh nghiệm quản lý hoặc báo cáo định kỳ hành chính, làm giảm khả năng phát hiện vấn đề và đề xuất giải pháp cải tiến phù hợp.

Thứ tư, thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các lực lượng trong và ngoài giảng đường. Môi trường văn hóa pháp luật không chỉ hình thành qua nội dung bài giảng mà còn thông qua hoạt động của tổ chức Đảng, đoàn thể, giảng viên chủ nhiệm, cán bộ quản lý, và cả sự tương tác giữa học viên với nhau. Tuy nhiên, tại nhiều học viện, các lực lượng này hoạt động rời rạc, thiếu liên kết, chưa hình thành được cơ chế phối hợp liên ngành trong thiết kế và triển khai các hoạt động pháp lý mang tính tổng thể. Tình trạng này khiến việc xây dựng văn hóa pháp luật bị phân tán, thiếu chiều sâu và khó lan tỏa hiệu quả.

Tóm lại, những nguyên nhân nêu trên cho thấy việc xây dựng môi trường văn hóa pháp luật trong các học viện chính trị đòi hỏi một tư duy tiếp cận toàn diện, cả về nhận thức chiến lược, cải tiến phương pháp giáo dục, hoàn thiện công cụ đánh giá và nâng cao tính liên kết giữa các chủ thể tham gia quá trình giáo dục cán bộ.

2.2.5. Thảo luận

Từ thực trạng đã phân tích, có thể thấy rằng nâng cao chất lượng môi trường văn hóa pháp luật trong các học viện chính trị là một nhiệm vụ vừa cấp thiết vừa mang tính hệ thống. Để đạt được mục tiêu này, cần triển khai đồng bộ các giải pháp, với sự phân công rõ ràng vai trò, trách nhiệm của từng chủ thể liên quan, cụ thể:

Thứ nhất, đổi mới chương trình giáo dục pháp luật theo hướng tích hợp lý luận với thực tiễn - đây là nhiệm vụ trực tiếp của phòng đào tạo, các khoa chuyên môn và giảng viên giảng dạy pháp luật. Các đơn vị này cần rà soát, cập nhật chương trình để tăng cường các nội dung mô phỏng, tình huống điển hình, kỹ năng hành chính - pháp lý phù hợp với yêu cầu thực tiễn của công tác cán bộ. Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và các học viện trực thuộc cũng cần có hướng dẫn thống nhất, làm đầu mối biên soạn giáo trình pháp luật dùng chung cho hệ thống.

Thứ hai, xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng môi trường văn hóa pháp luật - trách nhiệm thuộc về ban giám đốc học viện, phối hợp với phòng công tác học viên và tổ khảo thí - đảm bảo chất lượng. Bộ tiêu chí cần lượng hóa rõ các tiêu chí như: mức độ nhận thức pháp luật, hành vi tuân thủ nội quy, thái độ phản biện và mức độ tham gia các hoạt động pháp lý. Việc này nên thực hiện thí điểm trước tại một số lớp, khoa, sau đó điều chỉnh và mở rộng.

Thứ ba, đẩy mạnh công tác truyền thông nội bộ và phát huy văn hóa nêu gương - đây là trách nhiệm chung của đội ngũ cán bộ quản lý, giảng viên, tổ chức Đảng, Đoàn Thanh niên, Hội sinh viên trong học viện. Trong đó: Giảng viên cần thực hiện nghiêm các quy định, đồng thời thể hiện rõ vai trò nêu gương trong phát ngôn, hành vi ứng xử; Tổ chức Đảng, công đoàn, đoàn thể cần đẩy mạnh tuyên truyền về các giá trị pháp quyền trong môi trường học đường bằng nhiều hình thức: diễn đàn, bản tin nội bộ, truyền thông trực tuyến; Ban giám đốc học viện cần xây dựng cơ chế khen thưởng - kỷ luật minh bạch, khuyến khích các hành vi tích cực, phản biện đúng mực và ý thức tự giác chấp hành pháp luật.

Thứ tư, tổ chức các hoạt động mô phỏng pháp luật, tọa đàm, thi tìm hiểu pháp luật... - đây là trách nhiệm chính của Đoàn Thanh niên, Hội sinh viên, các khoa chuyên môn, dưới sự chỉ đạo của Ban giám đốc học viện. Các hoạt động này không chỉ giúp tăng hứng thú học tập mà còn tạo điều kiện để học viên luyện tập kỹ năng tư duy pháp lý và hành vi tuân thủ pháp luật trong môi trường học đường. Ngoài ra, có thể mời đại diện các cơ quan tư pháp địa phương (tòa án, kiểm sát, tư pháp) phối hợp tổ chức hoạt động ngoại khóa, nâng cao tính thực tiễn.

Tóm lại, việc xây dựng môi trường văn hóa pháp luật không chỉ là trách nhiệm của một bộ phận đơn lẻ mà đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể bên trong và ngoài học viện. Khi có sự phân công rõ ràng, đồng bộ giữa đội ngũ giảng viên - cán bộ quản lý - tổ chức chính trị - đoàn thể - người học, môi trường học đường mới thực sự trở thành không gian hình thành ý thức pháp luật và đạo đức công vụ bền vững cho đội ngũ cán bộ tương lai

3.   Kết luận

3.1. Những phát hiện chính

Từ quá trình khảo sát, phân tích và thảo luận, bài viết đã nhận diện một cách hệ thống thực trạng môi trường văn hóa pháp luật trong các học viện chính trị hiện nay. Những phát hiện chính bao gồm: Môi trường văn hóa pháp luật giữ vai trò thiết yếu trong quá trình đào tạo cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhưng chưa được đầu tư đúng mức cả về nhận thức lẫn tổ chức thực hiện;

Nội dung giáo dục pháp luật còn thiên về lý thuyết, thiếu tính ứng dụng; môi trường học tập thiếu dân chủ, chưa khuyến khích phản biện và chưa lan tỏa mạnh mẽ tinh thần pháp quyền;

Vai trò của giảng viên, tổ chức đoàn thể và hệ thống chính trị trong nhà trường chưa được phát huy đầy đủ, đặc biệt là về nêu gương và dẫn dắt hành vi; Chưa có bộ công cụ đánh giá hiệu quả của môi trường văn hóa pháp luật, khiến việc cải tiến thiếu căn cứ thực tiễn.

3.2. Ý nghĩa của nghiên cứu

Về mặt lý luận, nghiên cứu góp phần làm rõ mối quan hệ giữa giáo dục pháp luật và văn hóa pháp luật trong môi trường học đường chính trị, khẳng định vai trò của văn hóa pháp luật như một bộ phận cấu thành của quá trình đào tạo cán bộ trong hệ thống chính trị Việt Nam.

Về mặt thực tiễn, các phân tích trong nghiên cứu có thể làm căn cứ để các học viện chính trị xác định rõ hơn điểm nghẽn trong xây dựng môi trường pháp luật nội bộ, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ cán bộ trong thời kỳ chuyển đổi sang mô hình nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.

3.3. Khuyến nghị

Từ những phát hiện và ý nghĩa nêu trên, bài viết đề xuất một số khuyến nghị chính như sau:

Đối với Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh: Cần ban hành định hướng thống nhất về đổi mới giáo dục pháp luật trong toàn hệ thống; chỉ đạo các học viện khu vực xây dựng bộ tiêu chí đánh giá môi trường văn hóa pháp luật; tổ chức tập huấn cho đội ngũ giảng viên pháp lý theo hướng tăng cường năng lực ứng dụng và mô phỏng pháp luật.

Đối với các học viện chính trị trực thuộc: Rà soát lại chương trình giảng dạy pháp luật, bảo đảm tích hợp kiến thức lý luận với thực tiễn hành chính; đẩy mạnh các hoạt động trải nghiệm, thi tìm hiểu pháp luật, mô phỏng hành vi công vụ gắn với chuẩn mực pháp lý; xây dựng quy chế khuyến khích phản biện, bảo vệ tiếng nói học thuật trong khuôn khổ pháp luật.

Đối với đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý học viên: Nâng cao vai trò nêu gương trong tuân thủ quy định; kết hợp giáo dục pháp luật chính khóa với truyền thông nội bộ, hướng đến xây dựng môi trường học đường dân chủ, công khai, minh bạch và chuẩn mực.

Đối với các tổ chức Đoàn Thanh niên, Hội sinh viên, Công đoàn học viện: Tăng cường tổ chức các chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật bằng các hình thức linh hoạt, hấp dẫn; chủ động phối hợp với cơ quan tư pháp để tạo không gian trải nghiệm pháp lý đa chiều cho học viên.

Tài liệu tham khảo

1.   Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (2003), Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 09 tháng 12 năm 2003 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, đảng viên và nhân dân, Hà Nội.

2.   Ban Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (2020), Kết luận số 80-KL/TW ngày 20 tháng 6 năm 2020 về việc tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 9/12/2003 về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ và nhân dân, Hà Nội.

3.   Bộ Tư pháp (2023), Báo cáo số 12/BC-BTP ngày 23/3/2023 về kết quả thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong các cơ sở giáo dục nghề nghiệp. Hà Nội.

4.   Cotterrell, R (2006), Law, culture and society: Legal ideas in the mirror of social theory. Aldershot: Ashgate Publishing.

5.   Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (2022), Báo cáo tổng kết công tác đào tạo – bồi dưỡng cán bộ năm 2022. Hà Nội.

6.   Lê, M. T (2001), Văn hóa pháp luật là gì? Luật Minh Khuê, Truy cập từ https://luatminhkhue.vn

7.   Nguyễn, V. H., & cộng sự (2017), Văn hóa pháp luật trong hoạt động lập pháp, Tạp chí Công Thương, (23), 45-60.

8.   Pruitt, L. R. (2010), The rural lawscape: Space, law and society. California Law Review, 98(2), 385-420. https://doi.org/10.15779/Z38RM7V.

9.   Ziegler, A., & López, M (2017), Legal literacy and school culture. Journal of Education Policy, 32(4), 412–426. https://doi.org/10.1080/02680939.2017.1305455.

Hoàng Quang Trung - Hệ 1, Học viện Chính trị